مقدمه
دفتر مطالعات و توسعه آموزش کانون اصلی اندیشه و بروز خلاقیت و نوآوری در آموزش در راستای ارتقای کیفی آموزش در دانشکده محسوب می شود. این دفتر با توجه به ماموریت های واگذار شده به آن عهده دار انجام فعالیت های متنوعی در راستای پایبندی به رسالت و تحقق اهداف خود است. این دفتر به عنوان مرکز اصلی برنامه ریزی آموزش دانشكده، عهده دار مسئولیت و وظایفی است که اهم آنها عباتند از:
- نظارت و ارزیابی بر عملکرد فعالیتهای آموزشی
- برنامه ریزی و اجرای برنامهها به منظور ارتقاء کیفیت آموزش
- پویا سازی فرایندهای آموزشی
- بهبود کیفی آموزش
- ارتقای فرایند برنامه ریزی آموزشی
- ارتقای کیفی برنامه درسی
- توانمندی مهارت های آموزشی اساتید و دانشجویان
- بهبود نظام ارزشیابی اساتید، فراگیر و محتوای آموزش
با در نظر گرفتن شرح وظایف و اهداف و برنامههای دفاتر مطالعات و توسعه آموزش در دانشکدهها و نقش سازندهای که این دفاتر در تعالی، توسعه و بهبود نظام آموزش در دانشکده ایفا می کنند تقویت بنیانهای این دفاتر می تواند به نحو موثری موجب تقویت و بهسازی فرایندهای آموزش شود. ساختار تحقیقات و فناوری در دانشگاه از جمله بخشهایی است که به طور مستقیم و غیر مستقیم می تواند از ضعف و قوت عملکرد دفتر مطالعات و توسعه اموزش متاثر گشته و پیامدهای ناشی ار آن بر نتایج و دستاوردهای قابل انتظار تاثیر گذار باشد (1).
تاریخچه ایجاد مراكز مطالعات و توسعه آموزش در جهان و ایران
در سال 1955 میلادی برای نخستین بار تفکر ایجاد مرکزی برای توسعه و بهبود نظامهای آموزش عالی در جهان در دانشگاه بوفالو ایالات متحده آمریکا شکل گرفت و اولین مرکز توسعه آموزش در دانشگاه وسترن ریزرو در سال 1958 تأسیس شد. به فاصله کوتاهی پس از این مرکز توسعه آموزش در دانشگاه ایلی نوی شیکاگو ( 1959) آغاز بکار نمود و در سال 1969 براساس رهنمودهای گروهی از مشاوران و صاحب نظران امور آموزشی در سازمان جهانی بهداشت "برنامه جهانی آموزش اساتید" توسط این مرکز طراحی و به اجرا در آمد (2).
در سال1969 میلادی و همزمان با ایجاد "برنامه جهانی آموزش اساتید" توسط سازمان جهانی بهداشت، ایران نیز چون بسیاری دیگر از کشورهای عضو سازمان جهانی بهداشت، پیاده سازی و اجرای برنامه مذکور را آغاز نمود. گامهای نخستین در طراحی و ایجاد این مرکز در ایران به سال 1348 هجری شمسی برمیگردد، در بخشی برنامه تأسیس سازمان جهانی بهداشت، تعداد 8 مرکز جهانی با هدف تربیت مدرسین منطقه ای پیش بینی شده بود که در این مرحله دانشگاه شیراز به عنوان مرکز آموزش اساتید در منطقه مدیترانه شرقی انتخاب شد. در سال 1972 با حضور دکتر غلام حسین طباء یکی از متخصصین و صاحب نظران برجسته تعلیم و تربیت و مسئول اداره ناحیه مدیترانه شرقی فعالیت رسمی مرکز توسعه آموزش در دانشکده پزشكی دانشگاه شیراز آغاز گردید. این بخش بنام مرکز منطقهای آموزش اساتید یا به اختصار RTTC علاوه بر آموزش اساتید دانشگاه خود، سرپرستی و نظارت بر توسعه آموزش در دانشگاههای منطقه مدیترانه شرقی را نیز عهده دار گشته بود اما پس از گذشت 6 سال فعالیت در سال 1978 تعطیل شد (2).
از همان آغاز تاسیس، بنیان و اساس این مرکز بر تغییر و توسعه نظام آموزشی از آموزش غیر فعال به خود آموزی و آموزش فعال بنا نهاده شد و وظیفه اصلی آن طراحی و بهبود روش های آموزش, برنامه ریزی و ارزشیابی گروه های وابسته پزشكی در ایران و کشورهای منطقه بود. همكاری نزدیک این مرکز در طول سالیان فعالیت با سازمان بهداشت جهانی، تاثیرات اثربخش و مهمی در گسترش و تعالی نظام آموزش در سطح دانشگاههای منطقه در پی داشت.
همكاری این مركز با سازمان بهداشت جهانی تا سال 1360 ادامه داشت ولی بروز پارهای مشکلات نظیر وقوع جنگ و مشکلات داخلی و نیز قطع روابط سیاسی با آمریکا منجر به عدم تصویب ادامه همكاری و فعالیت های مشترک علمی در این باره در شورای جهاد دانشگاهی شاخه پزشكی و بهداشت شد و ادامه این فعالیت موقتا متوقف گردید. پس از استقلال دانشگاههای علوم پزشكی از وزارت آموزش عالی، مركز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی به عنوان زیر مجموعه معاونت آموزشی دانشگاه های علوم به فعالیت خود ادامه داد. در سال 1368 در ادامه فعالیت های بخش آموزش پزشکی دانشگاه شیراز، مرکز توسعه آموزش در معاونت آموزشی تأسیس و به امر آموزش اعضای هیأت علمی دانشگاههای علوم پزشکی کشور مبادرت ورزید. از آنجایی که یکی از ماموریتهای اصلی این مرکز توسعه و ایجاد چنین مراکزی در دانشگاههای علوم پزشکی کشور بود، لذا با انجام فعالیتهای متعدد و تربیت هسته هایی از هر دانشگاه، زمینه را برای راه اندازی چنین مراکزی در دانشگاهها فراهم آمد. دانشگاههای علوم پزشکی اصفهان، شهید بهشتی، ایران، تهران، تبریز، مشهد، شیراز و یزد در زمره اولین دانشگاههایی هستند که فعالیت این مراکز در آنها آغاز شد. در سال 1372 مرکز توسعه آموزش با مرکز مطالعات برنامه ریزی آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ادغام شد و بسیاری از فعالیتهای اجرایی این مرکز به دانشگاهها محول گردید، سپس با موافقت و تصویب وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی برای راه اندازی، تقویت و توانمند سازی مراکز توسعه آموزش پزشکی، فعالیت این مرکز در تمامی دانشگاههای علوم پزشکی تابعه آغاز و به مرور زمان رو به گسترش نهاد. مرکز جدید تحت عنوان مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی از سال 1372 تا کنون عهده دار امور سیاستگذاری، برنامه ریزی، هماهنگی و نظارت بر فعالیتهای مراکز توسعه آموزش دانشگاهها بوده است (2).
اهداف، راهبردها، شرح وظایف و مسئولیتهای مركز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی
مراكز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی در دانشگاههای علوم پزشکی براساس ماهیت فعالیتها و ساختارهای نظام آموزش در آنها اهداف و راهبردهایی را به منظور توسعه و بهبود آموزش طراحی و به مرحله اجرا گذاشتهاند. مهمترین اهداف و راهبردهای مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران به شرح زیر است (3).
هدف کلی
- توسعه و ارتقاء کیفی آموزش
اهداف
- بهینه سازی و توسعه کیفی برنامه های آموزشی و درسی
- تعیین نیازهای آموزشی اعضاء هیئت علمی
- فرآیند ارزشیابی اعضاء هیئت علمی و بازخورد نتایج آن
- هدایت ، سازماندهی و حمایتبر امور پژوهش درحوزه آموزش
- هدایت و ارتقاء کیفی آزمونهای تئوری و عملی
- تقویت برنامه های آموزش مداوم و نظارت بر حسن اجرای فرآیندهای مربوط به گسترش برنامه ريزي درون زاد توسعه آموزش در سطح دانشكده ها و گروه هاي آموزشي
- نهادينه سازي آموزش و سياست گذاري آموزشي مبتني بر بهترين شواهد در دانشگاه
- استقرار نظام تضمين كيفيت آموزش در سطح دانشگاه
- ساماندهي توسعه ي برنامه هاي آموزشي جديد و بازنگري برنامه هاي آموزشي در حال اجرا
- گسترش هدفمند دوره هاي توانمندسازي آموزشي در دو سطح سازماني و فردي
- گسترش فعاليت هاي بين المللي و منطقه اي مركز و تبديل آن به مركز مشاور مراكز آموزش عالي علوم پزشكي در سطح منطقه
- ارتقاي كمي و كيفي نشر فعاليت هاي نوآورانه آموزشي
- افزايش طرح هاي توسعه اي آموزش و پژوهش هاي آموزشي در سطح دانشگاه
- گسترش فعاليت هاي دانشجويي در حوزه آموزش پزشكي
- ارتقاي كمي و كيفي به كارگيري شبيه سازي در حوزهي آموزش دانشگاه
راهبردها
- افزايش كمي و كيفي توان كارشناسي گروه ها/دانشكده ها در حوزه توسعه آموزش پزشكي
- افزايش توان ارائه مشاوره مركز و دفاتر توسعه آموزش به گروه هاي آموزشي و دانشكده ها
- پايش و نظارت مستمر بر روند اجراي شيوه نامه هاي ارزشيابي دوره هاي آموزشي در دانشكده هاي تابع
- توانمند سازي دانشكده ها و گروه هاي آموزشي در زمينه ي ارزشيابي دوره ها، فراگيران و اعضاي هيات علمي
- جهت دهي بازنگري برنامه هاي درسي داير با توجه به رويكرد برنامه ريزي مبتني بر توانمندي
- تاكيد بر طراحي و ارائه برنامه درسي پس از انجام گام نيازسنجي، براي كنترل توسعه ي كمي برنامه هاي درسي
- هدف گذاري صحيح دوره هاي توانمندسازي (مدرس، دانشور و ليدر آموزشي)
- تنوع بخشي به روش هاي توانمندسازي و محيط هاي يادگيري به ويژه در بعد مجازيسازي
- گسترش دامنه فعاليت هاي توانمندسازي به دستياران و دانشجويان
- همكاري با معاونت بين الملل دانشگاه براي توسعه ي همكاري هاي بين المللي
- راه اندازي وبسايت انگليسي مركز و فراهم آوردن امكان معرفي پتانسيل هاي مركز براي همكاري هاي ملي و بين المللي
- پايش و ارائه راهكار براي بهبود، تسهيل و تسريع روند ارسال، بررسي و تصويب طرح هاي توسعه اي
- تلاش براي افزايش بودجه ي اختصاص داده شده به طرح هاي توسعه اي
- پيگيري راه اندازي مركز تحقيقات آموزش علوم پزشكي
- بازنگري در آيين نامه جشنواره آموزشي با رويكرد تقويت احساس مشاركت اعضاي هيات علمي
- افزايش حمايت از دانشجويان فعال در عرصه طرح هاي توسعه آموزشي و پژوهش هاي آموزشي
- تربيت و استانداردسازي بيمارنمايان به منظور افزايش توانايي پاسخگويي به نيازهاي روزافزون گروه هاي آموزشي
- تقويت ارتباط دفتر بيماران استاندارد شده با گروه هاي آموزشي
