مقدمه
دفتر مطالعات و توسعه آموزش کانون اصلی اندیشه و بروز خلاقیت و نوآوری در آموزش در راستای ارتقای کیفی آموزش در دانشکده محسوب می شود. این دفتر با توجه به ماموریت های واگذار شده به آن عهده دار انجام فعالیت های متنوعی در راستای پایبندی به رسالت و تحقق اهداف خود است. این دفتر به عنوان مرکز اصلی برنامه ریزی آموزش دانشکده، عهده دار مسئولیت و وظایفی است که اهم آنها عباتند از:
- نظارت و ارزیابی بر عملکرد فعالیتهای آموزشی
- برنامه ریزی و اجرای برنامهها به منظور ارتقاء کیفیت آموزش
- پویا سازی فرایندهای آموزشی
- بهبود کیفی آموزش
- ارتقای فرایند برنامه ریزی آموزشی
- ارتقای کیفی برنامه درسی
- توانمندی مهارت های آموزشی اساتید و دانشجویان
- بهبود نظام ارزشیابی اساتید، فراگیر و محتوای آموزش
با در نظر گرفتن شرح وظایف و اهداف و برنامههای دفاتر مطالعات و توسعه آموزش در دانشکدهها و نقش سازندهای که این دفاتر در تعالی، توسعه و بهبود نظام آموزش در دانشکده ایفا می کنند تقویت بنیانهای این دفاتر می تواند به نحو موثری موجب تقویت و بهسازی فرایندهای آموزش شود. ساختار تحقیقات و فناوری در دانشگاه از جمله بخشهایی است که به طور مستقیم و غیر مستقیم می تواند از ضعف و قوت عملکرد دفتر مطالعات و توسعه اموزش متاثر گشته و پیامدهای ناشی ار آن بر نتایج و دستاوردهای قابل انتظار تاثیر گذار باشد (1).
تاریخچه ایجاد مراکز مطالعات و توسعه آموزش در جهان و ایران
در سال 1955 میلادی برای نخستین بار تفکر ایجاد مرکزی برای توسعه و بهبود نظامهای آموزش عالی در جهان در دانشگاه بوفالو ایالات متحده آمریکا شکل گرفت و اولین مرکز توسعه آموزش در دانشگاه وسترن ریزرو در سال 1958 تأسیس شد. به فاصله کوتاهی پس از این مرکز توسعه آموزش در دانشگاه ایلی نوی شیکاگو ( 1959) آغاز بکار نمود و در سال 1969 براساس رهنمودهای گروهی از مشاوران و صاحب نظران امور آموزشی در سازمان جهانی بهداشت "برنامه جهانی آموزش اساتید" توسط این مرکز طراحی و به اجرا در آمد (2).
در سال1969 میلادی و همزمان با ایجاد "برنامه جهانی آموزش اساتید" توسط سازمان جهانی بهداشت، ایران نیز چون بسیاری دیگر از کشورهای عضو سازمان جهانی بهداشت، پیاده سازی و اجرای برنامه مذکور را آغاز نمود. گامهای نخستین در طراحی و ایجاد این مرکز در ایران به سال 1348 هجری شمسی برمیگردد، در بخشی برنامه تأسیس سازمان جهانی بهداشت، تعداد 8 مرکز جهانی با هدف تربیت مدرسین منطقه ای پیش بینی شده بود که در این مرحله دانشگاه شیراز به عنوان مرکز آموزش اساتید در منطقه مدیترانه شرقی انتخاب شد. در سال 1972 با حضور دکتر غلام حسین طباء یکی از متخصصین و صاحب نظران برجسته تعلیم و تربیت و مسئول اداره ناحیه مدیترانه شرقی فعالیت رسمی مرکز توسعه آموزش در دانشکده پزشکی دانشگاه شیراز آغاز گردید. این بخش بنام مرکز منطقهای آموزش اساتید یا به اختصار RTTC علاوه بر آموزش اساتید دانشگاه خود، سرپرستی و نظارت بر توسعه آموزش در دانشگاههای منطقه مدیترانه شرقی را نیز عهده دار گشته بود اما پس از گذشت 6 سال فعالیت در سال 1978 تعطیل شد (2).
از همان آغاز تاسیس، بنیان و اساس این مرکز بر تغییر و توسعه نظام آموزشی از آموزش غیر فعال به خود آموزی و آموزش فعال بنا نهاده شد و وظیفه اصلی آن طراحی و بهبود روش های آموزش, برنامه ریزی و ارزشیابی گروه های وابسته پزشکی در ایران و کشورهای منطقه بود. همکاری نزدیک این مرکز در طول سالیان فعالیت با سازمان بهداشت جهانی، تاثیرات اثربخش و مهمی در گسترش و تعالی نظام آموزش در سطح دانشگاههای منطقه در پی داشت.
همکاری این مرکز با سازمان بهداشت جهانی تا سال 1360 ادامه داشت ولی بروز پارهای مشکلات نظیر وقوع جنگ و مشکلات داخلی و نیز قطع روابط سیاسی با آمریکا منجر به عدم تصویب ادامه همکاری و فعالیت های مشترک علمی در این باره در شورای جهاد دانشگاهی شاخه پزشکی و بهداشت شد و ادامه این فعالیت موقتا متوقف گردید. پس از استقلال دانشگاههای علوم پزشکی از وزارت آموزش عالی، مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی به عنوان زیر مجموعه معاونت آموزشی دانشگاه های علوم به فعالیت خود ادامه داد. در سال 1368 در ادامه فعالیت های بخش آموزش پزشکی دانشگاه شیراز، مرکز توسعه آموزش در معاونت آموزشی تأسیس و به امر آموزش اعضای هیأت علمی دانشگاههای علوم پزشکی کشور مبادرت ورزید. از آنجایی که یکی از ماموریتهای اصلی این مرکز توسعه و ایجاد چنین مراکزی در دانشگاههای علوم پزشکی کشور بود، لذا با انجام فعالیتهای متعدد و تربیت هسته هایی از هر دانشگاه، زمینه را برای راه اندازی چنین مراکزی در دانشگاهها فراهم آمد. دانشگاههای علوم پزشکی اصفهان، شهید بهشتی، ایران، تهران، تبریز، مشهد، شیراز و یزد در زمره اولین دانشگاههایی هستند که فعالیت این مراکز در آنها آغاز شد. در سال 1372 مرکز توسعه آموزش با مرکز مطالعات برنامه ریزی آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ادغام شد و بسیاری از فعالیتهای اجرایی این مرکز به دانشگاهها محول گردید، سپس با موافقت و تصویب وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی برای راه اندازی، تقویت و توانمند سازی مراکز توسعه آموزش پزشکی، فعالیت این مرکز در تمامی دانشگاههای علوم پزشکی تابعه آغاز و به مرور زمان رو به گسترش نهاد. مرکز جدید تحت عنوان مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی از سال 1372 تا کنون عهده دار امور سیاستگذاری، برنامه ریزی، هماهنگی و نظارت بر فعالیتهای مراکز توسعه آموزش دانشگاهها بوده است (2).
اهداف، راهبردها، شرح وظایف و مسئولیتهای مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی
مراکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی در دانشگاههای علوم پزشکی براساس ماهیت فعالیتها و ساختارهای نظام آموزش در آنها اهداف و راهبردهایی را به منظور توسعه و بهبود آموزش طراحی و به مرحله اجرا گذاشتهاند. مهمترین اهداف و راهبردهای مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران به شرح زیر است (3).
هدف کلی
- توسعه و ارتقاء کیفی آموزش
اهداف
- بهینه سازی و توسعه کیفی برنامه های آموزشی و درسی
- تعیین نیازهای آموزشی اعضاء هیئت علمی
- فرآیند ارزشیابی اعضاء هیئت علمی و بازخورد نتایج آن
- هدایت ، سازماندهی و حمایتبر امور پژوهش درحوزه آموزش
- هدایت و ارتقاء کیفی آزمونهای تئوری و عملی
- تقویت برنامه های آموزش مداوم و نظارت بر حسن اجرای فرآیندهای مربوط به گسترش برنامه ریزی درون زاد توسعه آموزش در سطح دانشکده ها و گروه های آموزشی
- نهادینه سازی آموزش و سیاست گذاری آموزشی مبتنی بر بهترین شواهد در دانشگاه
- استقرار نظام تضمین کیفیت آموزش در سطح دانشگاه
- ساماندهی توسعه ی برنامه های آموزشی جدید و بازنگری برنامه های آموزشی در حال اجرا
- گسترش هدفمند دوره های توانمندسازی آموزشی در دو سطح سازمانی و فردی
- گسترش فعالیت های بین المللی و منطقه ای مرکز و تبدیل آن به مرکز مشاور مراکز آموزش عالی علوم پزشکی در سطح منطقه
- ارتقای کمی و کیفی نشر فعالیت های نوآورانه آموزشی
- افزایش طرح های توسعه ای آموزش و پژوهش های آموزشی در سطح دانشگاه
- گسترش فعالیت های دانشجویی در حوزه آموزش پزشکی
- ارتقای کمی و کیفی به کارگیری شبیه سازی در حوزهی آموزش دانشگاه
راهبردها
- افزایش کمی و کیفی توان کارشناسی گروه ها/دانشکده ها در حوزه توسعه آموزش پزشکی
- افزایش توان ارائه مشاوره مرکز و دفاتر توسعه آموزش به گروه های آموزشی و دانشکده ها
- پایش و نظارت مستمر بر روند اجرای شیوه نامه های ارزشیابی دوره های آموزشی در دانشکده های تابع
- توانمند سازی دانشکده ها و گروه های آموزشی در زمینه ی ارزشیابی دوره ها، فراگیران و اعضای هیات علمی
- جهت دهی بازنگری برنامه های درسی دایر با توجه به رویکرد برنامه ریزی مبتنی بر توانمندی
- تاکید بر طراحی و ارائه برنامه درسی پس از انجام گام نیازسنجی، برای کنترل توسعه ی کمی برنامه های درسی
- هدف گذاری صحیح دوره های توانمندسازی (مدرس، دانشور و لیدر آموزشی)
- تنوع بخشی به روش های توانمندسازی و محیط های یادگیری به ویژه در بعد مجازیسازی
- گسترش دامنه فعالیت های توانمندسازی به دستیاران و دانشجویان
- همکاری با معاونت بین الملل دانشگاه برای توسعه ی همکاری های بین المللی
- راه اندازی وبسایت انگلیسی مرکز و فراهم آوردن امکان معرفی پتانسیل های مرکز برای همکاری های ملی و بین المللی
- پایش و ارائه راهکار برای بهبود، تسهیل و تسریع روند ارسال، بررسی و تصویب طرح های توسعه ای
- تلاش برای افزایش بودجه ی اختصاص داده شده به طرح های توسعه ای
- پیگیری راه اندازی مرکز تحقیقات آموزش علوم پزشکی
- بازنگری در آیین نامه جشنواره آموزشی با رویکرد تقویت احساس مشارکت اعضای هیات علمی
- افزایش حمایت از دانشجویان فعال در عرصه طرح های توسعه آموزشی و پژوهش های آموزشی
- تربیت و استانداردسازی بیمارنمایان به منظور افزایش توانایی پاسخگویی به نیازهای روزافزون گروه های آموزشی
- تقویت ارتباط دفتر بیماران استاندارد شده با گروه های آموزشی